Znamy już atmosferę epoki, jej filozofię i sztukę. Przychodzi czas na zagłębienie się w literaturę. Planuję opisać na początku cechy charakterystyczne literatury w ogóle, a potem przejść do charakterystyki naszej własnej Młodej Polski.
Nade wszystko muzyki! - poezja wg Paula Verlaine'a
Niewątpliwie ważnym, jeśli nie najważniejszym, ośrodkiem modernizmu był Paryż. To tam toczyło się burzliwe życie twórców: Charlesa Baudelaire'a (autora Kwiatów zła) poety przeklętego, prowokatora (a propos, czy wiecie, że Charles przyoblekał się cały w czerń oprócz dłoni. Na nie nakładał różowe rękawiczki), Paula Verlaine'a - Księcia Poetów, kochanka Jeana Arthura Rimbauda (romans zakończył się postrzeleniem tego ostatniego, a Verlaine trafił do więzienia), J.A. Rimbauda właśnie - włóczęgi, uciekiniera, Stephana Mallarme - poety, urodzonego symbolisty, metafizyka...
To właśnie pomiędzy skandalami powstaje wizja nowej poezji, poezji chyba najbardziej poetyckiej (masło maślane? może...). Jej twórcą jest Paul Verlaine. Prócz obowiązkowego niemal symbolizmu pojawia się muzyczność formy. Poezja ma być dźwięczna. Nie jest to wcale takie oczywiste w dzisiejszych czasach cichej lektury. Patrząc jednak w przeszłość, bardzo szybko przekonamy się, że Verlaine miał rację. Poezja narodziła się ze śpiewu, dlatego śpiew i muzyka powinny być w niej jak najbardziej obecne. Stąd według Księcia wiersze winny zapełnić się fonetycznymi środkami artystycznymi: instrumentacją głoskową, eufonią, kakofonią, aliteracją itp. Verlaine żądał w poezji muzyki powstającej w punktach krzyżowania się słów. I to głównie zalecał, pisząc:
Nade wszystko muzyki! Dla niej / przenoś wiersz nieparzysty nad inne, / roztopiony w powietrzu płynniej, / bez ciężarów, co wstrzymują zdanie.
Ponadto, poeci natomiast zamiast służyć tradycjonalnym poetykom, powinni wyruszyć na poszukiwanie nowych odcieni, nowych dróg. Liczy się bowiem twórczość i nieszablonowość dzieła. Ważny w poezji jest także impresjonizm, uwiecznianie ulotnych momentów, chwil, mgnień oka...
Powyższe założenia znajdziecie w Sztuce poetyckiej P. Verlaine'a.
Młoda Polska
Koniec wieku XIX znów musimy rozbić na trzy perspektywy związane z trzema zaborami. W każdym bowiem sytuacja wygląda nieco inaczej. Literatura i sztuka najmniejsze znaczenie mają w zaborze pruskim. Tam praca wre, nie ma czasu na pisanie. A tak na poważnie, mamy do czynienia z problemem biologicznego przetrwania, sytuacja była trudna. Ponadto, trwa nadal kulturkampf zapoczątkowany w latach 1871-78 przez rząd Bismarcka. W zaborze rosyjskim natomiast ciągłe zagrożenie i odczucie niewoli sprawia, że bliższe literatom są ideały pozytywistyczne niż modernistyczne. Twórcy chcą bowiem dbać o integrację narodową, o pracę organiczną i pracę u podstaw. Na tym tle wyróżnia się Galicja i dwa jej ośrodki - Kraków oraz Lwów. Pod rządami Franciszka Józefa społeczeństwo cieszy się licznymi swobodami, odwołanie do tradycji i historii nie wywołuje represji ze strony zaborcy. Zresztą, w Krakowie do dziś znajdują się domy, w których wspomina się imieniny cesarza.
| Kraków | Lwów | Zakopane |
| ośrodek literatury modernistycznej, tworzą: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stanisław Wyspiański, rozwija się teatr (Teatr im. Juliusza Słowackiego, dyr. T. Pawlikowski, później J. Kotarbiński, następnie L. Solski), powstają inscenizacje Dziadów, Nie-boskiej komedii i dramatów Słowackiego, cyganeria artystyczna Stacha Przybyszewskiego; | miasto mniej tradycjonalistyczne od Krakowa, rozwój poezji wg ogólnej poetyki modernizmu, tworzą: Jan Kasprowicz, Leopold Staff; T. Pawlikowski tworzy tam teatr na wzór opery francuskiej; mamy prawdziwy teatr modernistyczny. | letnia stolica Polski, miejsce wypoczynku pisarzy, malarzy, muzycy; styl zakopiański - stworzony przez Stanisława Witkiewicza jako wzór architektury narodowej. |
| Czasopisma: | ||
| czasopismo "Życie" pod red. Stanisława Przybyszewskiego, publikujące K. Przerwa-Tetmajer, T. Miciński, S. Wyspiański | Chimera czasopismo Zenona Przesmyckiego "Miriam", ilustrowane przez najlepszych malarzy, publikujące J.Kasprowicza, B. Leśmiana, W. Berenta. | |
Jeżeli chodzi natomiast o literaturę, to mam ochotę powiedzieć: sięgnijcie do tekstów! Tylko tak bowiem możecie usłyszeć specyfikę poezji młodopolskiej. Niemniej, będę na tyle miła, że powiem Wam, czego szukać u poszczególnych twórców :)
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer to przede wszystkich autor manifestu młodopolan Koniec wieku XIX, w którym dokonuje charakterystyki epoki i przedstawia jej specyfikę. Ponadto, w wierszu Nie wierzę w nic wyraża nihilistyczną i dekadencką postawę wobec świata spajającą się z filozofią Schopenhauera. Jest także autorem świetnych erotyków. Zresztą, sami posłuchajcie... Lubię, kiedy kobieta... wyk. Michał Żebrowski i Katarzyna Nosowska.
- Jan Kasprowicz - znany przede wszystkim ze swoich Hymnów tworzy także symbolistyczny cykl sonetów Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach. Ponadto, w jego utworach przejawia się impresjonizm, ekspresjonizm. Jest zatem twórcą modernistycznym w pełni!
- Leopold Staff - poeta wieloetapowy, można rzec. Młoda Polska stanowi bowiem tylko jeden z etapów jego twórczości, później jego poezja rozwija się także w dwudziestoleciu międzywojennym, podczas II wojny światowej i latach powojennych. Pod koniec wieku XIX możemy dostrzec w poezji Staffa symbolizm, odniesienia do filozofii Nietzschego (Kowal), dekadentyzm, nostalgię, muzyczność formy (Deszcz jesienny).
- Stanisław Przybyszewski - Szatan, dekadent, uwodziciel, artysta. Antyfilister, erotoman, wybitna jednostka, indywidualność, kapłan poezji. Twierdził, że sztuka ma istnieć sama dla siebie, nie może być służalcza wobec dydaktyki i etyki. Poeta jest naznaczony, wrażliwy i absolutnie niepojmowalny przez obłudne mieszczaństwo.
Kochani, to już wszystko z zakresu Młodej Polski. Mam nadzieję, że powtórka się przydała :-) Już niedługo kolejne Odsiecze, do przeczytania!
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz