Moi mili, w odróżnieniu od poprzednich Odsieczy poświęconych realizacji różnych wyznaczników danej epoki w literaturze, malarstwie, rzeźbie i architekturze, dzisiejszy wpis będzie pozbawiony omówienia wspólnych cech dla wszystkich dziedzin sztuki. Czynię tak dlatego, że w oświeceniu mamy do czynienia z trzema nurtami dość od siebie odrębnymi i nieposiadającymi żadnego wspólnego mianownika. Można jednak wyróżnić cechę wspólną dla klasycyzmu, czyli kolejny powrót i kolejna fascynacja tym, co starożytne, antyczne; dla sentymentalizmu - wrażliwość, uczucie, sielankę z dala od cywilizacji; dla rokoko - erotyzm, oryginalność, arystokrację jako odbiorcę.
Pozwólcie zatem, że dokonam przeglądu tych stylów kolejno w literaturze i pozostałych dziedzinach sztuki.
Literatura
Może, pomijając zbędne słowa wstępu, od razu przejdę do tego, jak klasycyzm realizował się w literaturze. Skoro wiecie już, że stanowił on kolejną fascynację grecko-rzymskim antykiem, słusznie możecie się spodziewać chęci przeniesienia na grunt polskiej twórczości doskonałych form starożytnych: bajki, tragedii, komedii, poematu heroikomicznego (tu zaznaczam, że Ignacy Krasicki złamał konwencję poprzez temat Monachomachii - tj. wojna mnichów, jednak jeśli chodzi o formalne wyznaczniki eposu, poeta zachował je całkowicie). O klasycyzmie Zdzisław Libera pisze:
Klasycyzm stworzył typ bohatera, którego przeżycia, myśli i namiętności miały wyrażać problematykę moralną w kategoriach uniwersalnych. Poprzez wyraziście zarysowane konflikty poeci klasycyzmu pragnęli ukazać "wieczne" problemy odnoszące się zarówno do starożytności jak do czasów nowszych. Sztuka miała odpowiadać wymaganiom ludzi wykształconych, dobrze wychowanych, odznaczających się rozwiniętym na literaturze antycznej smakiem artystycznym.
W literaturze francuskiej klasycyzm realizowali Jean Baptiste Racine - genialny tragediopisarz! Jeśli zna ktoś z Was francuski, zachęcam do przeczytania jego dzieł w oryginale: Bérénice (Berenika), Phèdre (Fedra), Andromaque (Andromacha) i in. Jak widzicie, przedmiotem jego utworów są kobiece postaci mitologiczne i biblijne. Nie bez przyczyny uważa się go za mistrza konstrukcji kobiecej psychiki. Ponadto, w stylu klasycystycznym pisali także Molier - komediopisarz czy Jean de La Fontaine - autor bajek.
Jeśli chodzi o literaturę polską, to na gruncie klasycyzmu króluje Ignacy Krasicki. Jego satyry, bajki, hymny nie dość, że realizują antyczne gatunki literackie, to jeszcze stanowią odłam literatury moralizatorskiej i dydaktycznej.
Z czym innym mamy do czynienia w stylu sentymentalnym. Styl ten rozwijał się w opozycji do klasycyzmu; jego twórcy w głównej mierze skupiali się na eksponowaniu uczuć, wrażliwości, czułości. Częstym tłem dla sytuacji lirycznych w utworach sentymentalnych jest natura - dobra, pierwotna, nieskażona, harmonijna. Mamy tu do czynienia z bezpośrednim nawiązaniem do filozofii Jana Jakuba Rousseau. Filozof rozwinął swoją myśl w powieści Julia, czyli Nowa Heloiza. Do rozpowszechnienia nurtu przyczynił się także Laurence Stern, autor powieści Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy. Roman Krzywy o sentymentalizmie pisze:
Sentymentalizm przełożył twierdzenia filozofów na tendencję dydaktyczną, zmierzającą do wylansowania modelu człowieka czułego, kierującego się głosem serca, żyjącego w bliskim kontakcie z naturą.
Jeśli chodzi o nasze, polskie ziemie, sentymentalizm reprezentował głównie Franciszek Karpiński, autor wielu sielanek opowiadających o uczuciach i wrażliwości, o spotkaniach zakochanych, dziejących się w scenerii wiejskiej. Warto pamiętać, że z nurtu sentymentalnego narodził się później romantyzm (między innymi, oczywiście).
Ostatni styl rokoko charakteryzował się upodobaniem do niezwykłych, oryginalnych form, które wywoływały wrażenia głównie estetyczne. Częstą tematyką była miłość zmysłowa, erotyzm. W Polsce przedstawicielem rokoko był Franciszek Dionizy Kniaźnin.
Rokoko wrastało ze swobodnej atmosfery obyczajowej dworu Ludwika XV, odejścia od sztywnej etykiety na rzecz kameralności, upodobania do luksusu i wysublimowanego erotyzmu. Niejako naturalnym zapleczem tych przeobrażeń stała się etyka zalecająca użycie, przyjemność zmysłową (R. Krzywy).
Zestawienie
| Klasycyzm | Sentymentalizm | Rokoko |
| bajka, satyra, hymn, poemat heroikomiczny | sielanka, powieść sentymentalna | erotyk, epigramat, portret, powiastka, liścik miłosny |
| pochwała rozumu i racjonalności, utylitaryzm, zachowanie zasad decorum i zasady mimesis, literatura dydaktyczna i moralizatorska, poetyka antyczna | nacisk na uczuciowość, dobroć, powrót do natury, przeżycia wewnętrzne, tematyka miłosna | zwracano uwagę na czar, elegancję, dobry smak, utwory lekkie, swobodne, czułe, niepozbawione aluzji, hedonizm |
| Ignacy Krasicki | Franciszek Karpiński | Franciszek Dionizy Kniaźnin |
...ciąg dalszy nastąpi...
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz