Odkąd stworzyłam Odsiecz Maturzysty, sen z powiem spędzało mi widmo romantyzmu. I nie dlatego, że odczuwam niechęć wobec tej epoki. Nie, nie... wręcz przeciwnie. Jeśli miałabym nazwać małe zwierzątko, nazwałabym je imieniem jednego z wieszczów, np. Juliusz Słowacki. Jeśli myślę o sobie jako o nauczycielu, to pragnę mięć rząd dusz - jak Mickiewicz. Uważam, że twórcy romantyczni mieli TO COŚ, co za każdym razem mnie porywa... Pamiętam swoje pierwsze czytanie Pana Tadeusza. Przez dwa tygodnie myślałam 13-zgłoskowcem, chciałam mieć rękawy sukni jak Telimena i nie mogłam przestać słuchać boskiego głosu Michała Żebrowskiego w utworze Wspomnienie (by posłuchać, kliknij tutaj). Myślę, że jeśli otworzycie serce na początek wieku XIX, porwie on Was tak samo, jak mnie. Pozwólcie zasnąć rozumowi...
Sturm und Drang. Czas burzy i naporu.
Choć czas burzy i naporu przypada na drugą połowę XVIII wieku, to stanowi on jeden z ważniejszych filarów nadchodzącej epoki. Jego twórcy głosili bowiem wyższość nieograniczonej wyobraźni nad ograniczonym rozumem, kontestowali dokonania i światopogląd oświecenia, uważali, że ważniejsze od rozumu (kryterium prawdy i narzędzia poznania) są uczucia i intuicja. Stąd w kręgu zainteresowań pisarzy tego nurtu znalazły się dzieła Shakespeare'a, Rousseau oraz legendarnego Osjana.
Wrażliwość bohatera literackiego stanowiła tak wysokie kryterium, że wyróżniamy nawet nowy typ powstały w tym czasie: był to człowiek obdarzony silnym odczuwaniem, doświadczający bólu świata (Weltschmerz), istnienia, niesprawiedliwości, ograniczających i krzywdzących konwenansów. Jednocześnie człowiek ten winien posiadać przyjaciela, twórcy głosili bowiem kult przyjaźni.
Ponadto, w czasie burzy i naporu mamy do czynienia z powrotem do średniowiecznej kultury - tajemniczej, zabobonnej, bogatej duchowo, do sentymentalizmu (szczególnie do natury), do tradycji i kultury narodowej, do swojskości, folkloru i ludowości.
Jeśli chodzi o literaturę Sturm und Drang, należy koniecznie wspomnieć dwa najważniejsze nurty: osjanizm i werteryzm. Pierwszy z nich wynika z Pieśni Osjana autorstwa Jamesa Macphersona, który - nota bene - podał, że są to utwory legendarnego barda celtyckiego. Mistyfikacja jednak z czasem została zdemaskowana... Niemniej, teksty pełne melancholii, miłości, żalu, smutku i metafizyki wywarły wpływ na drugi nurt - werteryzm. Kto czytał ten wie, że jeden z najbardziej genialnych pisarzy literatury światowej - Johann Wolfgang Goethe - napisał powieść epistolarną (tzn. w listach) pt. Cierpienia młodego Wertera, w której to wymiana korespondencji między tytułowym Werterem i jego przyjacielem Wilhelmem zdradza nam tajniki uczuć bohatera. Jak możecie się domyślić, Werter odczuwa Weltschmerz, jest nieszczęśliwie zakochany, buntuje się przeciw konwenansom, jednocześnie pozostaje bierny, smutny i kończy swoje życie samobójstwem.
Warto też wiedzieć, że tę i inne dzieła z czasu burzy i naporu, Adam Mickiewicz nazwał ustami Gustawa z IV cz. Dziadów książkami zbójeckimi, które uwiodły młode pokolenie XIX wieku. Stało się nawet tak, że młodzieńcy ubierali się podobnie do Wertera, wzrosła wówczas liczba samobójstw często motywowanych nieszczęśliwą i niemożliwą do spełnienia miłością...
Na koniec podam jeszcze, że J.W. Goethe stworzył także ponadczasowy dramat pt. Faust, do którego nieprzerwanie powracało się i powracać się będzie w różnych tekstach kultury: A. Mickiewicz Pani Twardowska, M. Bułhakow Mistrz i Małgorzata, T. Mann Doktor Faustus, Dziecko Rosemary reż. Roman Polański, Mefisto reż. Istvan Szabo, Salvador Dali Faust i in.
Romantyzm - konstrukcja czasowa
Romantyzm badacze zwyczajowo dzielą na dwie fazy:
| Okres | Europa | Polska |
| Wczesny romantyzm (przełom romantyczny) | 1789 (Wielka Rewolucja Francuska) - 1815 (klęska Napoleona pod Waterloo); to czas przeciwstawiania klasycyzmowi i racjonalizmowi sentymentalizmu, to czas powstania Fausta (1808) i kongresu wiedeńskiego. | 1822 (debiut A. Mickiewicza) - 1830 (powstanie listopadowe); to czas pierwszego pokolenia romantyków, konfliktu z klasykami, czas usypiania rozumu na rzecz czucia i wiary; wówczas powstają utwory: Romantyczność, Oda do młodości. |
| Dojrzały romantyzm | 1815-1848 (Wiosna Ludów w Europie); to czas powstania największych utworów romantycznych G.G Byrona, J Keatsa, W. Scotta, W. Hugo i in., a także czas ruchów niepodległościowych. | 1830-1863 (powstanie styczniowe); to czas Wielkiej Emigracji, największych dzieł polskiego romantyzmu, tj. Pana Tadeusza, Dziadów, Kordiana, Nie-boskiej komedii, to także czas debiutu C.K. Norwida, śmierci A. Mickiewicza (1855), czas rabacji galicyjskiej (1846) |
Biorąc pod uwagę ważne zjawisko, jakim był spór romantyków z klasykami, można łatwo stwierdzić, że romantyzm poniekąd był kontestacją ideałów oświeceniowych, spójrzcie bowiem na poniższe zestawienie:
| Oświecenie | Romantyzm |
| rozum, racjonalizm | irracjonalizm - uczucia, emocje, namiętności |
| materializm | zjawiska nadprzyrodzone, przesądy, zabobony |
| panowanie człowieka nad światem | nieposkromiona natura |
| harmonia, powściągliwość | przeciwstawienie konwencjom, dziwaczność, szaleństwo, obcość, egzotyka |
| poszukiwanie logiki świata | poszukiwanie "ducha" we wszystkim, co żyje |
| areligijność, antyreligijność | religijność, wiara |
Warto zaznaczyć, że owy konflikt wygrali romantycy, ponieważ ważnym głosem po ich stronie była poezja Adama Mickiewicza, która rozstrzygała wiele zagadnień etycznych.
...ciąg dalszy nastąpi...
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz