Podobnie, jak przy odsieczy o renesansie, tak i teraz chcę pokazać Wam cechy charakterystyczne literatury i sztuki. Na początku jednak wskażę wam elementy wspólne dla słowa, pędzla i dłuta.
Barok dla wszystkich...
Niewątpliwym elementem wspólnym dla każdej dziedziny sztuki jest kontrast. Przejawia się on odpowiednio w zestawieniu elementów dzieła, w sytuacjach w nim przedstawionych, w wykorzystaniu antytez, w doborze barw, pierwiastków (kobiecych, męskich)...
Kolejną istotną cechą jest dynamizm osiągany poprzez kompozycję dzieła. Poeci wykorzystywali do jego uzyskania składniowe środki stylistyczne (przerzutnie), malarze - eliptyczną kompozycję obrazu, rzeźbiarze - ułożenie postaci.
Ostatnią cechą jest manieryzm, a więc tzw. "przerost formy nad treścią". Utwory literackie charakteryzowały się znaczną liczbą użytych środków stylistycznych, dzieła malarskie, rzeźbiarskie i architektoniczne - bogatą ornamentyką, całkowitym wypełnieniem przestrzeni.
Literatura
W baroku mamy do czynienia z licznymi nurtami poezji: poezją metafizyczną polemizującą z poezją renesansu, odnoszącą się do filozofii (szczególnie św. Augustyna), poruszającą temat przemijania, śmierci, marności i nieustannej walki człowieka na ziemi; poezję światowych rozkoszy bardzo zmysłową, wręcz erotyczną, zachwycającą się urodą świata, kobiet; literaturą ziemiańską przedstawiającą wieś jako Arkadię, nawiązującą do filozofii stoicyzmu i literaturę plebejską poruszającą społeczny problem feudalizmu, charakteryzującą się rubasznym humorem i przedstawieniem świata na opak.
Warto jednak pamiętać, że mimo licznych nurtów, poezja barokowa cechuje się przepychem formy uzyskiwanym wykorzystaniem środków artystycznych, takich jak: alegoria, hiperbola, inwersja, przerzutnia, oksymoron, anafora, epifora, enumeracja, sumacja, peryfraza, antyteza... Ponadto, ich wykorzystywanie wprowadza ww. cechy: kontrast, dynamizm, manieryzm. Przykładami dla nich mogą być:
- kontrast: I nie miłować ciężko, i miłować / Nędzna pociecha (antyteza; M. Sęp-Szarzyński, Sonet V)
- dynamizm: Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki / I Tytan prętki lotne czasy pędzą, / A chciwa może odciąć rozkosz nędzą / Śmierć - tuż za nami spore czyni kroki. (wykrzyknienie, nagromadzenie głoski "o", słowa o znaczeniu prędkości, M. Sęp-Szarzyński, Sonet I)
- manieryzm... i tu dochodzimy do zagadnienia marinizmu i konceptu :)
Marinizm jest nurtem poezji dworskiej, której przedstawicielem był Giambattista Marini. Postulował on takie tworzenie poezji, które ukazywałoby wirtuozerię słowa piszącego. Poeta miał tak pokierować formą i treścią utworu, by czytelnik po jego przeczytaniu otworzył usta ze zdziwienia. Czytelnik miał być zszokowany pomysłem... konceptem autora. Ów koncept (pomysł) osiągany był za pomocą wyszukanych metafor, porównań, niezwykłych figur artystycznych.
Przykładem tego typu utworów mogą być wiersze Jana Andrzeja Morsztyna - poety światowych rozkoszy. Dziś przedstawię Wam jeden jego utwór:
NIESTATEKPrędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni
Słonecznych drobne kąski wżenie do kieszeni,
Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi,
Prędzej zamknie w garść świat ten, tak wielki, jak stoi,
Prędzej pięścią bez swojej obrazy ogniowi
Dobije, prędzej w sieci obłoki połowi,
Prędzej płacząc nad Etną łzami ją zaleje,
Prędzej niemy zaśpiewa, i ten, co szaleje,
Co mądrego przemówi: prędzej stała będzie
Fortuna, i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie,
Prędzej prawdę poeta powie i sen płonny,
Prędzej i aniołowi płacz nie będzie plonny,
Prędzej słońce na nocleg skryje się w jaskini,
W więzieniu będzie pokój, ludzie na pustyni,
Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa,
Niźli będzie stateczną która białogłowa.
Jak widzicie, poeta przez cały utwór wymienia sytuacje, zjawiska całkowicie nierealne, ale - jak dowiadujemy się z ostatniej linijki - są one bardziej realne niż stateczność, tj. niezmienność kobiety.
Malarstwo
Przede wszystkim w malarstwie mamy do czynienia ze światło-cieniem. Artyści tak operowali jasnymi i ciemnymi barwami, by odbiorca łatwo mógł wskazać źródło światła. Często przedstawiane było ono na samym obrazie (okno, świeca). Światło-cień wprowadzał jednak kontrast i zwracał uwagę na sprzeczność zawartą w świecie (jasne - dobre; ciemne - złe).
Kolejnymi cechami są: ekspresyjność i dynamizm osiągane przez eliptyczną kompozycję dzieła, unikanie prostych linii; realizm - dokładność przedstawienia przedmiotu, obfitość zdobień.
Warto także przejrzeć najczęstsze tematy malarskie pojawiające się w tej epoce: martwa natura, sceny religijne, motyw vanitas, motyw śmierci i dance macabre, w Polsce - portret trumienny.
Rzeźba
W siedemnastym wieku na główny plan wysuwają się rzeźba religijna w odsłonie silnie mistycznej i symbolicznej oraz rzeźba świecka zdobiąca fontanny i parki. Pojawiają się wówczas także elementy dekoracyjne tzw. stiuki na sufitach, ornamenty na ołtarzach. Warto zauważyć, że dynamizm w rzeźbiarstwie osiągany jest przez ujęcie postaci w kulminacyjnym punkcie akcji oraz uchwycenie ich silnych uczuć i stanów ekstazy.
Wydaje się, że sztandarową dla tego okresu jest rzeźba Berniniego, Ekstaza św. Teresy:
Architektura
Tak, jak w poprzednich dziedzinach sztuki, tak i w architekturze mamy do czynienia z dekoratorstwem, przepychem i obfitością zdobień. Miały one przede wszystkim przypominać o wielkości Boga i Kościoła. Stąd mamy do czynienia z licznymi elipsami, kołami, gwiazdami itd. Dynamizm w budowlach osiągany był poprzez zastosowanie okien o wymyślnym wykroju, krzywizn, zwielokrotnianie elementów. Manieryzm przejawiał się w wielości malowideł, w stosowaniu złotych zdobień, w wykorzystaniu kolorowych marmurów.
http://poznanskiefyrtle.pl/wp-content/uploads/2014/01/09-025-Kopia.jpg
To już wszystko na dziś. Mam nadzieję, że bogactwo baroku Was nie przeraża, a raczej pociąga :) Do przeczytania jutro ;-)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz