Odsiecz nr 58 - Rozprawka bez tajemnic.

Kochani, przenosimy się do poziomu podstawowego i rozprawki. Wydaje się prosty, ale nie dajcie się zwieść! Poziom podstawowy ma bowiem w sobie coś takiego, zwłaszcza rozprawka, czemu koniecznie musimy się przyjrzeć, bo od tego bardzo wiele zależy.

Jak czytamy w informatorze CKE rozprawka składa się z polecenia i tekstu (fragmentu tekstu) epickiego lub dramatycznego. Wypowiedź ta wymaga od Was:

• zrozumienia polecenia i tekstu do niego załączonego;
• sformułowania własnego stanowiska (tezy/hipotezy) wobec problemu przedstawionego w poleceniu i odnoszącego się do zadanego tekstu literackiego;
• rzeczowego uzasadnienia własnego stanowiska;
• odwołania się do załączonego tekstu oraz do innych tekstów kultury; i UWAGA: W przypadku, jeśli dany tekst literacki jest fragmentem lektury obowiązkowej (oznaczona w podstawie programowej *), uczeń powinien odwołać się do całości utworu;
• napisania wypowiedzi pisemnej z wszelkimi wyznacznikami kompozycyjnymi.

O ile zrozumienie tekstu/fragmentu tekstu jest w miarę oczywiste, to konieczność zrozumienia polecenia może budzić zdziwienie. Ale uprę się i zacznę właśnie od tego, ponieważ uważam, że połowa dobrze napisanej pracy kryje się właśnie w poleceniu. Spójrzcie na przykładową analizę zadania maturalnego:

Czy odkupienie winy zwalnia człowieka z odpowiedzialności za wyrządzone krzywdy? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, do całego utworu oraz do innego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

Polecenie składa się z kilku elementów:

• pytanie problemowe: Czy odkupienie winy zwalnia człowieka z odpowiedzialności za wyrządzone krzywdy?
• warunki poprawnej realizacji: rozważ problem.
• warunki poprawnej realizacji: uzasadnij swoje zdanie.
• warunki poprawnej realizacji: odwołaj się się do podanego fragmentu Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, do całego utworu oraz do innego tekstu kultury.
• warunki poprawnej realizacji: praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

Polecenie wskazuje Wam jednocześnie, w jakiej kolejności powinniście wykonywać te czynności. Na początku powinniście rozważyć problem, który powołuje do życie pytanie. Z tym oczywiście wiąże się przyjęcie jakiegoś stanowiska wobec niego. Z tego względu dalej powinniście ów stanowisko uzasadnić, odnosząc się (w trakcie tego uzasadniania) do fragmentu, do całości i do innego tekstu (! zwracam uwagę na liczę pojedynczą, ma to być jeden inny tekst kultury !). Polecenia o 250 słowach chyba nie muszę tłumaczyć.

Powróćmy jednak do rozważenia problemu, bo to właśnie tutaj tkwi przysłowiowy diabeł. Co to znaczy rozważyć? Oznacza to wczytać się maksymalnie w zadany nam problem... Kluczowymi elementami pytania są wyrażenia: odkupienie winy, zwolnienie z odpowiedzialności i wyrządzone krzywdy. Przyjrzyjmy się im na diagramie.

Jak widzicie, wszystko trzeba rozważyć bardzo, bardzo dokładnie. Musicie sobie zadać pytanie, co oznacza odkupienie win i czy jest równoznaczne z odpowiedzialnością i zwolnieniem z niej? Czym jest odpowiedzialność? Oczywiście, nie wszystkie Wasze spostrzeżenia będą adekwatne do pracy, ale - jak powtarzam - lepiej widzieć więcej i mieć z czego wybierać, niż widzieć za mało... Podsumowując, Wasze czytanie polecenia powinno być bardzo, bardzo pogłębione.

Dla wprawy, radzę przyjrzeć się jeszcze jednemu poleceniu:

Czym może być dla człowieka podróżowanie? Rozważ problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do podanego fragmentu reportażu Ryszarda Kapuścińskiego oraz innych, wybranych przez siebie, tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

• pytanie problemowe: Czym może być dla człowieka podróżowanie?
• warunki poprawnej realizacji: rozważ problem, uzasadnij swoje stanowisko, odwołaj się do podanego fragmentu oraz do innych tekstów (LICZBA MNOGA) kultury, praca powinna liczyć min. 250 słów.

Jeśli chodzi natomiast o zasady pisania, są one właściwie niezmienne. Nadal upieram się przy tym, że:

1. Dobra teza to 50% napisanej pracy.
2. Każda nowa myśl zaczyna się od nowego akapitu.
3. Każdy akapit jest logicznie uporządkowany i spójny pod względem gramatycznym i logicznym.
4. Nie bójcie się używać tego, co w języku angielskim nazywa się linking words, a w języku polskim – metatekstem. To te wszystkie wyrażenia porządkujące pracę, wskazujące na kierunek myśli: wcześniej, następnie, jednakże, chociaż, co prawda, oczywiście, na marginesie, nota bene, zresztą, przede wszystkim itd.
5. Każde zdanie niech będzie klarowne i pogłębione, tzn. jeżeli piszecie, że X był idiotą (to oczywiście przerysowany przykład), to poświadczcie to przykładem, ewentualnie waszym tokiem myślenia.
6. Należy pisać o tym, co jest, a nie o tym, czego nie ma. Owszem, autorzy lubią używać metafor, różnych zasłon dymnych, niemniej, nie można doszukiwać się w tekście czegoś, czego autor po prostu tam nie napisał.
7. Tekst jest najważniejszy. Trzeba nieustannie pozostawać z nim w dialogu.

Zwłaszcza, że tabela w informatorze CKE mówi wyraźnie o kryteriach oceniania rozprawki:

Sformułowanie stanowiska	zdający powinien zrozumieć problem postawiony w poleceniu i sformułować stanowisko będące rozwiązaniem problemu (uczeń może się zgodzić, nie zgodzić, zachować postawę ambiwalentną wobec istoty problemu).
Uzasadnienie stanowiska	stanowisko pogłębione to uzasadnienie, w którym uczeń wnikliwie odniósł się w rozwinięciu do wszystkich elementów polecenia; uzasadnienie trafne zawiera logicznie poprawne argumenty (czyli stwierdzenia poparte przykładami) za przyjętym rozwiązaniem problemu; uzasadnienie szerokie jest, jeśli dający trafnie odniósł się do wszystkich elementów wskazanych w poleceniu.
Poprawność rzeczowa	Pomyłki w nazwach własnych, datach niewpływające na sformułowanie stanowiska wobec rozwiązania przyjętego przez autora tekstu uważa się za usterki, a nie błędy rzeczowe.WAŻNE: błąd kardynalny to błąd świadczący o nieznajomości tekstu kultury, do którego uczeń się odwołuje, oraz kontekstu interpretacyjnego przywołanego przez zdającego.
Kompozycja	Oceniana jest ze względu na funkcjonalność segmentacji i uporządkowanie tekstu. Należy wziąć pod uwagę, czy w tekście wyodrębnione – językowo i graficznie – części pracy oraz akapity niezbędne dla jasnego sformułowania stanowiska i uzasadniających je argumentów, a także czy wyodrębnione części i akapity są logicznie i konsekwentnie uporządkowane.
Spójność lokalna	Ocenia się na podstawie zgodności logicznej i gramatycznej między kolejnymi, znajdującymi się w bezpośrednim sąsiedztwie zdaniami w akapitach.
Styl	Styl uznaje się za stosowny, jeśli zachowana jest zasada decorum (dobór środków językowych jest celowy i adekwatny do wybranego przez ucznia gatunku wypowiedzi, sytuacji egzaminacyjnej, tematu i intencji).

I na ostatek, wnioski, które proponuję pisać następująco: odnieść się do tezy, wypunktować w brudnopisie najważniejsze myśli pojawiające się w wypracowaniu i ułożyć te punkty w zdania. Wnioski muszą zawierać główne myśli, stwierdzenia, które pojawiły się na przestrzeni wypracowania. Wypada również poszerzyć spojrzenie na problem. Jednak nie zawsze jest to możliwe.