Odsiecz nr 92 - Nasz naród jak lawa. Losy narodu polskiego w Dziadach cz. III.

Cicho wszędzie, głucho wszędzie - post o Dziadach znowu będzie!

I jako słowo się rzekło, lecimy dalej z tematem Dziadów cz. III. Omówimy dzisiaj kwestię historii narodu polskiego w tym utworze. Jak wiecie, zajmuje ona miejsce szczególne - wynika to z elementu romantyzmu, jakim jest historiozofia, a więc romantyczna filozofia dziejów (Odsiecz nr 47). Zwróćcie uwagę, że Mickiewicz w swoim dziele rozróżnia historię na jawną, oficjalną i utajoną, podziemną.

Pierwszą z nich stanowią konformiści oficjalnie funkcjonujący w rzeczywistości. I choć - w zestawieniu z bohaterami historii utajonej - są wartościowani raczej negatywnie, to poeta dokonuje jeszcze głębszego podziału; owo jawne towarzystwo dzieli bowiem na "lewe" - stolikowe, mówiące po francusku, traktujące o sprawach błahych - i "prawe" -  stojące przy drzwiach, mówiące po polsku i "wrażliwe moralnie i uczciwe politycznie" (A. Witkowska). 

PRZY DRZWIACH ZENON NIEMOJEWSKI do Adolfa To i u was na Litwie toż samo się dzieje? ADOLF Ach, u nas gorzej jeszcze, u nas krew się leje! NIEMOJEWSKI Krew? ADOLF Nie na polu bitwy, lecz pod ręką kata, Nie od miecza, lecz tylko od pałki i bata.

PRZY STOLIKU HRABIA To bal był taki świetny, i wojskowych wiele? FRANCUZ Ja słyszałem, że było pusto jak w kościele. DAMA Owszem, pełno — HRABIA I świetny? [...] DAMA II Odtąd jak Nowosilcow wyjechał z Warszawy, Nikt nie umie gustownie urządzić zabawy: Nie widziałam pięknego balu ani razu. On umiał ugrupować bal na kształt obrazu; Słychać między mężczyznami śmiech DAMA I Śmiejcie się, Państwo, mówcie, co się wam podoba, A była to potrzebna w Warszawie osoba.

Alina Witkowska zauważa, że prawa strona - przy drzwiach - jeszcze bardziej pogłębia plugawość strony lewej. Stąd też cytat Wysockiego - najważniejszy cytat w Dziadach III:

Nasz naród jak lawa,

Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,

Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;

Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.

Głębię stanowią bohaterowie historii niejawnej, ukrytej, w której to zawiązują się spiski, która walczy, w której rodzą się bohaterowie-męczennicy. Znów przypominam, że Mickiewicz to właśnie im dedykuje cały utwór i - co więcej - tworzy z niego świadectwo ich heroizmu. Ba! Więcej nawet: Mickiewicz za pomocą Dziadów właśnie pokazuje, że każdy może być świadkiem wielkiej historii, każdy jest jej strażnikiem. 

http://www.pigasus-gallery.de/Posters/Polnar/Posters/dziady2.jpg

Martyrologia

Zwróćcie teraz uwagę na kwestię martyrologii, tj. męczeństwa narodu polskiego. Adaś pokazuje dwie ważne rzeczy:

• rozbestwienie Senatora i jego chęć wykorzenienia wszystkiego, co polskie (wyroki zapadające w zależności od jego humoru czy korzyści w postaci awansu)
• "udziecinnianie ofiar aparatu policyjnego" (A. Witkowska)

Męczennikami sprawy polskiej, a ofiarami procesu przeciwko polskości - jak twierdzi Witkowska, a ja się z nią zgadzam ;-) - mają być dzieci, młodzież, bowiem ich ofiara nosi znamię ofiary niewinnej, niezasłużonej. Co więcej - nawet ci, którzy z racji wieku nie zaliczaliby się do młodzieży, także posiadają status ofiary niewinnej. 

Uważałem na więźnia postawę i ruchy: —

On postrzegł, że lud płacze patrząc na łańcuchy,

Wstrząsł nogą łańcuch, na znak, że mu niezbyt ciężył. —

A wtem zacięto konia, — kibitka runęła —

On zdjął z głowy kapelusz, wstał i głos natężył,

I trzykroć krzyknął: «Jeszcze Polska nie zginęła». —

Wpadli w tłum; — ale długo ta ręka ku niebu,

Kapelusz czarny jako chorągiew pogrzebu,

Głowa, z której włos przemoc odarła bezwstydna,

Głowa niezawstydzona, dumna, z dala widna,

Co wszystkim swą niewinność i hańbę obwieszcza

I wystaje z czarnego tylu głów natłoku,

Jak z morza łeb delfina, nawałnicy wieszcza,

Ta ręka i ta głowa zostały mi w oku,

I zostaną w mej myśli, — i w drodze żywota

Jak kompas pokażą mi, powiodą, gdzie cnota:

Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie,

Zapomnij o mnie. —

Mickiewicz niewątpliwie kształtuje w ten sposób rzeczywistość martyrologiczną nie tylko dla "własnego podwórka", ale także dla szerszego odbiorcy. Poeta wysyłał w świat wiadomość o tym, że tu - na naszym skrawku ziemi - prześladuje się ludzi bezprawnie, okrutnie; że łamie się swego rodzaju prawa człowieka.